اجاره نردبان

نردبان را یکی از بزرگترین اختراعات بشری می‌دانند. پروفسور گیلبرت جان‌فزا، استاد دیرینولوژی (دیرینه‌شناسی) دانشگاه باستان آمریکا معتقد است که پس از کشف آتش و حتا بالاتر از اختراع چرخ، نردبان مهم‌ترین دستاورد انسان اولیه بوده است: «چون مثلا شما ببین چرخ را که اختراع کردند حداقل تا زمان اختراع گاری چه‌قدر طول کشید؟ خیلی هزار سال! تو این فاصله چرخ به هیچ دردی نخورد اما نردبان از همان زمان برای رفتن به پشت‌بام غار مورد استفاده بود.»

با این حال، برخی از مورخان ایرانی، اختراع نردبان را به ایرانیان کمی پیش از باستان نسبت داده‌اند. آن‌ها معتقدند که انسان عصر حجر نردبان را اختراع نکرده است چون شما هیچ فسیل نردبان از آن دوران دیده‌اید تا حالا؟! (البته در جواب مورخان عصر حجری هم می‌گویند که حالا فسیل آتش هم نیست؛ یعنی آتش هم کشف نشده است؟) 

در هر صورت مورخان ایرانی به بخشی از متن کتاب «داستان پرواز در سرزمین کوروش بزرگ» نوشته‌ی فضل‌الله مترقی استناد دارند که ترجمه‌ای است از یک متن تاریخی به زبان خیلی باستانی و در آن اشاره به تلاش ناموفق «هلیاشمذ» از فک و فامیل‌های داریوش سوم شده: «چون بامداد پدید آمد، هلیاشمذ به سر کوه شد و بانگ برآورد که: هم‌اکنون! این منم. هلیاشمذ. پسر گوبرز. [گوبرز: معاون وزیر فن‌آوری و ارتباطات داریوش سوم] که از فراز این قله به پرواز درخواهم آمد.» در ادامه آمده که او از کوه نگاهی می‌اندازد و ارتفاع را مناسب نمی‌بیند. 

برآوردش این‌چنین بوده که اگر به ارتفاع مناسبی دست پیدا کند و از همان‌جا بپرد، به پرواز در خواهد آمد. پس می‌رود چوب می‌آورد روی هم می‌چیند تا برود بالاتر. این‌جا او به طور ناخودآگاه و ناخواسته، اولین نردبان ثبت‌شده در تاریخ را می‌سازد: «دو چوب بلند ستون ساخت و هر چوب کوتاه را با میخی بر این چوب و میخی بر آن، استوار همی کرد و پا بر آن نهاد تا چوب بعد. و این چنین چندان بالا برفت که چشم او را دیدن نتوانست. چون به بلندای شد، نگاه به پایین افکند و سخت بر خویش بگرخید! پس از همان‌جا پایین بیامد.» 

وی در مصاحبه‌ای که در صفحات گلی «پاسارگاد نیوز» شماره‌ی ۲۸۳، سال چهارم، امرداد ۲۴۳۳ پیش از میلاد ثبت شده است دلیل پایین آمدن‌ش را مساعد نبودن آب و هوا برای فرود عنوان کرد اما هیچ اشاره‌ای به این‌که بر سر اولین نردبان بسیار بلند تاریخ چه آمده است نشده است.

– ریشه‌ی لغوی:
زبان‌شناسان بسیاری تلاش کرده‌اند ریشه‌ی واژه‌ی نردبان را -که در بعضی منابع «نردبوم» هم گفته شده- بیابند. آنان این واژگان را کنار هم نهادند: «نردبان، نگهبان، اتوبان، ساربان، تمبان» و نتیجه‌ای نگرفتند! و چون مطمئن نشدند که این واژه فارسی است، سپردندش به فرهنگستان زبان تا آن‌ها نیز واژه‌ی «از هر سرش که بگذاری، بالا توانی رفتنانه» را به جای «نردبان» پیشنهاد کنند.

– پیشرفت نردبان در طول تاریخ:
در طول تاریخ فرهنگ‌های مختلف و تمدن‌های مختلف در ارتقاء فنی و کیفی نردبان کوشیده‌اند.

اما بزرگترین پیشرفت در این مسیر، اضافه‌شدن امکان پایین‌آمدن از نردبان بود. نردبان‌های نخستین تنها برای بالارفتن طراحی شده بودند و شخصی که از نردبان بالا می‌رفت، یا باید از آن بالا می‌پرید پایین یا همان بالا می‌ماند. بعدها برای پایین‌آمدن از نردبان، هر کس با خودش یک مار بالا می‌برد و مار او را پایین می‌آورد. بازی مار و پله در واقع بازمانده‌ی همین دوران است و شاهدی بر این مدعا. نخستین بار جوزپه کامپالدو، گچ‌کار اهل ناپل قرن سیزدهم میلادی بود که از نردبان پایین آمد، عین آدم! او که برای ابزارزنی و گچ‌کاری کنتراتی ویلای حاکم جنوا رفته بود شمال، از نردبان بالا رفته بود که ناگهان متوجه شد مارش کار نمی‌کند. دو ساعتی را همان بالا با کمچه و ابزار، به مار ور رفت اما موفق به تعمیرش نشد. این شد که تصمیم گرفت از همان راهی که آمده بود برگردد. او طی یک فرآیند پیچیده و خطرناک سه ساعته، این مسیر را پایین آمد و این شد که نردبان کامل شد.

– نردبان و تاثیرات آن در زندگی بشر:
نردبان در زندگی روزانه‌ی انسان امروز کاربردهای بسیاری دارد که به چشم نمی‌آید. خیلی عجیب نیست. اما نقش تاثیرگذار آن در لحظات حساس و تاریخی و بسیار مهمی از تاریخ بشریت نادیده‌ گرفته شده است. هندلی، شاعر بزرگ قرن سه ونیم در یکی از قصاید تحلیلی خود به یکی از مهم‌ترین بزنگاه‌های تاریخی بشر نگاهی می‌اندازد:

«گر نبودی نردبان اندر بهشت/ سیب را آدم چون بچید از آن درخت؟»

البته در این یک زمینه اگر آن نردبان می‌شکست و آن سیب کوفتی چیده نمی‌شد خیلی بهتر بود تا الان که توی این… بگذریم! مقایسه‌ی این دو تصویر نیز نشان می‌دهد که اگر نردبان نبود ممکن بود اولین قدم انسان بر ماه به اولین مخ انسان بر ماه تبدیل شود!

– نردبان امروز و انواع آن:
امروزه نردبان دارای انواع چوبی، فلزی، دو سیب، میوه‌ای، خاردار و غیره است. نردبان ترقی یکی از انواعی است که در کشور خود موفق به تولید آن شده‌ایم.

– نردبان آینده:
دانشمندان معتقدند که با توجه به این‌که زمان بسیار درازی است که نردبان به همین شکل کنونی ساخته می‌شود، بعید است که تغییر شگرفی نیز در آن حاصل شود و در کل به نظر می‌رسد که پس از اختراع «خرپشته» که امروزه مهم‌ترین راه دسترسی به پشت‌بام است، فلسفه‌ی وجودی نردبان نیز زیر سوال رفته و از این رو نمی‌توان آینده‌ی روشن و امیدوارکننده‌ای برای آن متصور شد.